Trong khi hầu hết các doanh nghiệp đang mắc kẹt trong việc “chèo thuyền nhanh hơn”, những người dẫn đầu thị trường đã chế tạo ra “động cơ phản lực”. Họ không làm việc chăm chỉ hơn, họ tư duy khác biệt vì hiểu rõ bản chất đột phá là gì. Đây không phải là một sự kiện may mắn, mà là một năng lực có thể xây dựng được. Nếu không muốn bị bỏ lại phía sau trong cuộc đua 2026, các nhà lãnh đạo cần phải biết “công thức” này. Bài viết từ CEO360 sẽ chỉ ra 5 bước cụ thể để kích hoạt tư duy đột phá và thay đổi hoàn toàn cuộc chơi.
Định nghĩa cốt lõi: Đột phá là gì?
Đột phá là một thay đổi mang tính cách mạng, tạo ra bước nhảy vọt về giá trị, hiệu quả hoặc trải nghiệm, thay vì chỉ là những cải tiến dần dần. Đột phá không phải là làm tốt hơn 10-20% so với hiện tại, mà là tạo ra kết quả tốt hơn 10 lần (10x) hoặc thậm chí thay đổi hoàn toàn quy tắc chơi.
Nếu “cải tiến” là chế tạo ra một chiếc xe ngựa chạy nhanh hơn, thì “đột phá” là phát minh ra chiếc ô tô. Cả hai đều giải quyết nhu cầu di chuyển, nhưng ô tô đã định nghĩa lại hoàn toàn khái niệm về khoảng cách và tốc độ.
Theo Clayton Christensen – cha đẻ của lý thuyết đổi mới đột phá (Disruptive Innovation), đột phá thường xuất hiện khi một giải pháp mới đơn giản hơn, rẻ hơn hoặc tiện lợi hơn đến mức nó tạo ra một thị trường hoàn toàn mới hoặc thay thế các giải pháp hiện tại.
Sự khác biệt giữa cải tiến và đột phá là gì?
Nhiều nhà lãnh đạo nhầm lẫn giữa cải tiến (improvement) và đột phá (breakthrough) dẫn đến việc đặt sai mục tiêu và kỳ vọng. Việc phân biệt rõ ràng đột phá là gì so với cải tiến là bước đầu tiên để định hướng chiến lược đúng đắn. Để hiểu rõ đột phá là gì, cần phân biệt hai khái niệm này:
| Tiêu chí | Cải tiến | Đột phá |
| Mức độ thay đổi | Tăng trưởng 10-30% | Tăng trưởng 10x hoặc thay đổi cách chơi |
| Tư duy | Làm tốt hơn cái hiện có | Tạo ra cái hoàn toàn mới |
| Rủi ro | Thấp, có thể dự đoán | Cao, khó dự đoán |
| Thời gian | Ngắn hạn, liên tục | Trung-dài hạn, không liên tục |
| Ví dụ | Cải thiện tốc độ giao hàng từ 3 ngày xuống 2 ngày | Tạo ra mô hình giao hàng 2 giờ (như Now của Grab) |
Ví dụ thực tế: Khi các hãng taxi truyền thống cải tiến bằng cách lắp máy tính tiền hiện đại hơn, đó là cải tiến. Nhưng khi Grab tạo ra nền tảng gọi xe công nghệ, đó là đột phá – thay đổi hoàn toàn cách người dùng đặt xe và trải nghiệm dịch vụ.
Tư duy đột phá là gì?
3 đặc điểm cốt lõi của tư duy đột phá
Để tạo ra đột phá, trước tiên cần hiểu tư duy đột phá là gì. Đây không phải là một kỹ năng bẩm sinh, mà là một cách tiếp cận có thể rèn luyện.
1. Thách thức các giả định hiện tại:
Tư duy đột phá bắt đầu bằng việc đặt câu hỏi “Tại sao phải như vậy?” với mọi quy tắc, quy trình và giả định hiện tại. Giống như câu hỏi “Tại sao khách hàng phải đến cửa hàng để mua sắm?” đã dẫn đến sự ra đời của thương mại điện tử.
2. Tư duy 10x thay vì 10%:
Thay vì hỏi “Làm thế nào để tốt hơn 10%?”, tư duy đột phá là gì khi đặt câu hỏi “Làm thế nào để tốt hơn 10 lần?”. Câu hỏi này buộc não bộ phải thoát khỏi khuôn khổ hiện tại và tìm kiếm giải pháp hoàn toàn mới.
3. Chấp nhận thất bại như một phần của quá trình:
Đột phá luôn đi kèm với rủi ro và thất bại. Các nhà lãnh đạo có tư duy đột phá hiểu rằng thất bại nhanh, học hỏi nhanh là cách duy nhất để tìm ra giải pháp đột phá.
Tại sao tư duy đột phá quan trọng với doanh nghiệp?
Trong thời đại mà công nghệ và thị trường thay đổi chóng mặt, cải tiến dần dần không còn đủ để duy trì lợi thế cạnh tranh. Theo nghiên cứu của BCG, 70% doanh nghiệp trong danh sách Fortune 500 năm 2000 đã biến mất hoặc mất vị thế vào năm 2020 – chủ yếu vì họ không tạo ra được đột phá khi cần thiết.
Tư duy đột phá là gì nếu không phải là khả năng nhìn thấy cơ hội nơi người khác chỉ thấy rào cản? Đây chính là yếu tố giúp các doanh nghiệp như VinFast, Momo hay Tiki vượt qua những “ông lớn” đã có sẵn lợi thế.
3 loại đột phá doanh nghiệp cần biết
Để áp dụng hiệu quả, các nhà lãnh đạo cần hiểu rõ đột phá là gì trong từng lĩnh vực cụ thể.
Đột phá về sản phẩm/dịch vụ
Đây là loại đột phá phổ biến nhất, khi doanh nghiệp tạo ra sản phẩm hoặc dịch vụ có giá trị vượt trội so với những gì đang có trên thị trường.
Ví dụ: iPhone của Apple không phải là chiếc điện thoại đầu tiên, nhưng nó là đột phá vì kết hợp điện thoại, máy nghe nhạc và trình duyệt web trong một thiết bị với giao diện cảm ứng hoàn toàn mới.
Đột phá về mô hình kinh doanh
Đôi khi, đột phá không đến từ sản phẩm mà từ cách thức kinh doanh hoàn toàn mới.
Ví dụ: Momo không phát minh ra ví điện tử, nhưng họ tạo ra đột phá bằng cách xây dựng một hệ sinh thái thanh toán toàn diện – từ chuyển tiền, thanh toán hóa đơn đến đầu tư tài chính – tất cả trong một ứng dụng.
Đột phá về quy trình vận hành
Loại đột phá này thường ít được chú ý nhưng có tác động lớn đến hiệu quả và chi phí.
Ví dụ: Tiki đã tạo ra đột phá trong logistics thương mại điện tử bằng cách xây dựng hệ thống kho hàng tự động (TikiNOW) cho phép giao hàng trong 2 giờ – điều mà các đối thủ khó có thể sao chép trong ngắn hạn.
Quy trình 5 bước kích hoạt tư duy đột phá cho đội ngũ
Đột phá không phải là một khoảnh khắc “eureka” ngẫu nhiên. Nó là kết quả của một quy trình có chủ đích.
Bước 1: Thách thức những giả định cốt lõi (Challenging assumptions)
Mọi ngành công nghiệp đều vận hành dựa trên những “luật bất thành văn” hay những giả định ngầm. Bước đầu tiên để có tư duy đột phá là đặt câu hỏi và thách thức những giả định này.
- Hành động: Tổ chức một buổi workshop, liệt kê tất cả những niềm tin cốt lõi về ngành, về khách hàng, về sản phẩm. Sau đó, với mỗi niềm tin, hãy đặt câu hỏi: “Điều gì sẽ xảy ra nếu điều ngược lại là đúng?”.
Bước 2: Tái định nghĩa vấn đề (Reframing the problem)
Cách đặt câu hỏi quyết định câu trả lời. Thay vì hỏi “Làm sao để bán được nhiều máy ảnh hơn?”, Kodak nên hỏi “Làm sao để giúp mọi người lưu giữ kỷ niệm dễ dàng hơn?”. Việc tái định nghĩa vấn đề sẽ mở ra những hướng giải pháp hoàn toàn mới.
- Hành động: Sử dụng kỹ thuật “5 Whys” để đào sâu đến gốc rễ của vấn đề. Thay đổi góc nhìn từ “vấn đề của công ty” sang “vấn đề của khách hàng”.
Bước 3: Tìm kiếm nguồn cảm hứng chéo ngành (Cross-industry inspiration)
Những giải pháp cho vấn đề của ngành này có thể đang tồn tại ở một ngành khác không liên quan. Henry Ford đã nảy ra ý tưởng về dây chuyền lắp ráp ô tô sau khi tham quan một lò mổ.
- Hành động: Khuyến khích nhân viên tham gia các hội thảo, sự kiện ngoài ngành. Phân tích cách các công ty hàng đầu trong lĩnh vực thời trang, công nghệ, hay dịch vụ giải quyết vấn đề logistics, trải nghiệm khách hàng của họ.
Bước 4: Thử nghiệm nhanh, thất bại rẻ (Rapid prototyping)
Ý tưởng đột phá thường đi kèm với rủi ro cao. Thay vì đầu tư lớn vào một ý tưởng chưa được kiểm chứng, hãy xây dựng các phiên bản thử nghiệm (prototype) đơn giản để thu thập phản hồi từ thị trường một cách nhanh chóng và với chi phí thấp nhất.
- Hành động: Áp dụng phương pháp luận Lean Startup hoặc Design Thinking. Đặt mục tiêu tung ra một phiên bản sản phẩm khả dụng tối thiểu (MVP) trong vài tuần thay vì vài tháng.
Bước 5: Xây dựng văn hóa an toàn để thất bại (Psychological safety)
Không ai dám đề xuất những ý tưởng táo bạo nếu họ sợ bị trừng phạt hoặc chế giễu khi thất bại. Một môi trường an toàn về tâm lý, nơi thất bại được coi là một bước cần thiết để học hỏi, là nền tảng quan trọng nhất cho sự đột phá.
- Hành động: Ban lãnh đạo cần công khai chia sẻ về những thất bại của chính mình và bài học rút ra. Khen thưởng cho những nỗ lực thử nghiệm táo bạo, bất kể kết quả thành công hay thất bại.
Bài học từ các doanh nghiệp Việt Nam tạo ra đột phá là gì?
VinFast: Đột phá trong ngành ô tô Việt Nam
VinFast đã tạo ra đột phá không phải vì họ sản xuất xe tốt nhất, mà vì họ thách thức giả định rằng “Việt Nam không thể có thương hiệu ô tô toàn cầu”. Bằng cách tập trung vào xe điện và thị trường quốc tế ngay từ đầu, VinFast đã định vị mình khác hoàn toàn so với các hãng xe truyền thống. Mặc dù “canh bạc” táo bạo này vẫn còn nhiều thách thức phía trước, nhưng tinh thần dám nghĩ dám làm của VinFast vẫn để lại một dấu ấn sâu đậm trên thương trường.
Bài học: Đột phá là gì nếu không phải là dám nghĩ và làm điều mà người khác cho là không thể?
Momo: Đột phá thanh toán số
Momo không phải là ví điện tử đầu tiên tại Việt Nam, nhưng họ tạo ra đột phá bằng cách xây dựng một hệ sinh thái toàn diện – từ thanh toán, chuyển tiền, mua sắm đến đầu tư. Điều này giúp Momo trở thành “siêu ứng dụng” mà người dùng không thể rời khỏi.
Bài học: Đột phá không nhất thiết phải là sản phẩm mới, mà có thể là cách kết hợp các dịch vụ hiện có theo một cách hoàn toàn mới.
Tiki: Đột phá logistics thương mại điện tử
Trong khi các đối thủ tập trung vào giá rẻ, Tiki tạo ra đột phá bằng cách đầu tư mạnh vào hệ thống kho hàng và logistics, cho phép giao hàng trong 2 giờ. Đây là ví dụ điển hình về đột phá là gì trong quy trình vận hành.
Bài học: Đột phá có thể đến từ việc làm xuất sắc một khâu trong chuỗi giá trị mà đối thủ bỏ qua.
Câu hỏi thường gặp về đột phá cho doanh nghiệp
1. Dấu hiệu nhận biết ý tưởng đột phá là gì?
Một ý tưởng có tiềm năng đột phá thường có 3 đặc điểm: (1) Giải quyết một vấn đề lớn mà nhiều người gặp phải, (2) Tạo ra giá trị tốt hơn ít nhất 10 lần so với giải pháp hiện tại, (3) Khó bị sao chép trong ngắn hạn.
2. Mất bao lâu để tạo ra một đột phá?
Không có con số cụ thể, nhưng thông thường cần từ 2-5 năm để một ý tưởng đột phá trở thành hiện thực và được thị trường chấp nhận. Tuy nhiên, giai đoạn thử nghiệm và học hỏi có thể diễn ra nhanh hơn nhiều (6-12 tháng).
3. Rủi ro lớn nhất khi theo đuổi đột phá là gì?
Rủi ro lớn nhất là đầu tư quá nhiều nguồn lực vào một ý tưởng chưa được kiểm chứng. Để giảm thiểu, hãy áp dụng phương pháp thử nghiệm nhanh với chi phí thấp trước khi mở rộng quy mô.
4. Làm sao để cân bằng giữa việc vận hành kinh doanh hiện tại và theo đuổi đột phá?
Mô hình “Ambidextrous Organization” (Tổ chức thuận cả hai tay) của Google là một gợi ý: 90% nguồn lực tập trung vào tối ưu hóa kinh doanh cốt lõi (cải tiến), và 10% nguồn lực dành cho các dự án khám phá tương lai (đột phá).
Kết luận
Đột phá là gì nếu không phải là khả năng nhìn thấy cơ hội nơi người khác chỉ thấy rào cản, và dũng khí để biến cơ hội đó thành hiện thực? Hiểu rõ đột phá là gì không chỉ dừng lại ở một định nghĩa, mà là việc cam kết xây dựng một năng lực chiến lược cho tổ chức. Đó không phải là cuộc săn tìm những ý tưởng phi thường, mà là việc kiến tạo một môi trường và quy trình để những ý tưởng đó có thể nảy nở, được nuôi dưỡng và biến thành hiện thực. Bằng cách áp dụng quy trình 5 bước, từ thách thức giả định đến xây dựng văn hóa an toàn, các nhà lãnh đạo có thể chuyển đổi doanh nghiệp của mình từ một người chơi trong thị trường thành một người kiến tạo thị trường, sẵn sàng dẫn đầu trong bối cảnh kinh doanh đầy biến động của năm 2026 và xa hơn nữa.
