Chiến lược là gì? Câu hỏi tưởng đơn giản nhưng nhiều chủ doanh nghiệp vẫn nhầm lẫn giữa “có chiến lược” và “có kế hoạch làm việc”. Trong bối cảnh thị trường Việt Nam biến động nhanh, việc hiểu rõ vai trò của chiến lược và biết cách xây dựng chiến lược đúng đắn chính là yếu tố phân định doanh nghiệp phát triển bền vững hay chỉ “chạy ngày”.
Bài viết này từ CEO360 sẽ giải mã khái niệm và vai trò của chiến lược, phân tích kế hoạch chiến lược là gì, và hướng dẫn 5 bước xây dựng chiến lược thực chiến cho doanh nghiệp.
Chiến lược là gì?
Khái niệm chiến lược trong doanh nghiệp
Chiến lược là định hướng dài hạn xác định nơi doanh nghiệp muốn đến và cách doanh nghiệp tạo ra lợi thế bền vững so với đối thủ.
Nếu ví doanh nghiệp như con thuyền trên biển, chiến lược chính là hướng đi, còn tốc độ và kỹ thuật chèo chỉ là yếu tố thực thi.
Một chiến lược hiệu quả cần trả lời các câu hỏi:
- Doanh nghiệp sẽ phục vụ ai?
- Lợi thế cạnh tranh nào giúp doanh nghiệp khác biệt?
- Con đường dài hạn nào phù hợp nhất với nguồn lực hiện tại?
Theo Michael Porter, cha đẻ của chiến lược cạnh tranh hiện đại, chiến lược không phải là làm tốt hơn đối thủ, mà là làm khác biệt. Đó là lựa chọn con đường riêng, tập trung nguồn lực vào những gì tạo ra giá trị độc nhất.
Ví dụ thực tế:
- Vinamilk chọn chiến lược dẫn đầu thị phần sữa Việt bằng hệ thống phân phối rộng khắp và xây dựng niềm tin “sữa Việt cho người Việt”.
- Trung Nguyên Legend không cạnh tranh giá với cà phê bình dân, mà định vị cao cấp với triết lý “cà phê khởi nghiệp”.
Khác biệt giữa chiến lược, chiến thuật và kế hoạch chiến lược là gì?
3 cụm từ này có thể gây “lùng bùng” cho nhiều người và dẫn đến nhầm lẫn.
| Khái niệm | Nội dung | Đặc điểm |
| Chiến lược | Hướng đi dài hạn, giúp doanh nghiệp tạo khác biệt | Ít thay đổi, mang tính tổng thể |
| Chiến thuật | Hoạt động ngắn hạn giúp đạt mục tiêu trong kế hoạch | Có thời hạn, chi tiết, đo lường |
| Kế hoạch chiến lược | Cách triển khai chiến lược bằng mục tiêu, nguồn lực và lộ trình | Linh hoạt, thay đổi nhanh |
Chiến lược trả lời: “Đi đâu?”
Kế hoạch chiến lược trả lời: “Đi bằng cách nào?”
Chiến thuật trả lời: “Làm cụ thể theo những bước nào?”
Ví dụ minh hoạ
Một thương hiệu muốn mở rộng thị trường phía Nam:
- Chiến lược: Tập trung phân khúc nhân viên văn phòng – sản phẩm tối giản.
- Kế hoạch chiến lược: Mở 3 cửa hàng, tăng nhận diện thương hiệu, xây kênh online.
- Chiến thuật: Chạy ads khu vực, tổ chức livestream, hợp tác KOC.
Kế hoạch chiến lược là gì?
Kế hoạch chiến lược là bản mô tả cách doanh nghiệp hiện thực hóa chiến lược dài hạn bằng mục tiêu cụ thể, nguồn lực triển khai và các chỉ số đo lường.
Đây là “bản đồ” giúp doanh nghiệp biết từng bước cần thực hiện, ai chịu trách nhiệm và kết quả mong đợi.
Thành phần cốt lõi của một kế hoạch chiến lược hiệu quả thường bao gồm:
- Phân tích môi trường (SWOT, PESTEL, 5 Forces)
- Tầm nhìn & Sứ mệnh
- Lợi thế cạnh tranh
- Phạm vi chiến lược (sản phẩm – thị trường – khách hàng)
- Mục tiêu chiến lược (SMART)
- Lộ trình triển khai & KPI
Ví dụ minh họa:
Một doanh nghiệp F&B muốn phát triển thương hiệu phở sạch:
- Chiến lược: Trở thành chuỗi phở cao cấp, 100% nguyên liệu truy xuất nguồn gốc.
- Kế hoạch chiến lược: Mở 10 cửa hàng trong 3 năm, 80% nguyên liệu thu mua từ nhà cung cấp chuẩn VietGAP, xây dựng quy trình vận hành chuẩn hóa.
- Chiến thuật: Chạy chiến dịch “Phở sạch mỗi ngày”, hợp tác food reviewer, tối ưu suất ăn phục vụ trưa
Vai trò của chiến lược trong doanh nghiệp
Chiếc “la bàn định hướng”
Khi thị trường biến động mạnh, chiến lược giúp doanh nghiệp biết giữ hướng, tránh rủi ro và không bị cuốn theo xu hướng ngắn hạn.
Tối ưu hóa nguồn lực
Nguồn lực của doanh nghiệp luôn hữu hạn: tiền, người, thời gian. Vai trò của chiến lược là giúp phân bổ nguồn lực vào đúng nơi tạo ra lợi thế cạnh tranh, thay vì “rải đều” không hiệu quả.
Tạo lợi thế cạnh tranh bền vững
Một doanh nghiệp có chiến lược mạnh sẽ tạo khoảng cách so với đối thủ, ví dụ như:
- Công nghệ độc quyền
- Thương hiệu uy tín, lâu năm, hoặc có câu chuyện ấn tượng sâu sắc
- Hệ sinh thái sản phẩm đa tầng
Giảm rủi ro trong vận hành
Theo báo cáo Deloitte, doanh nghiệp có chiến lược rõ ràng giảm 30–50% rủi ro vận hành so với doanh nghiệp không có chiến lược.
Quy trình 5 bước thực chiến xây dựng chiếc lược
Bước 1: Phân tích hiện trạng
Trước khi xây dựng chiến lược, cần “chụp X-quang” doanh nghiệp và thị trường.
Tham khảo công cụ SWOT:
- Strengths (Điểm mạnh): Thế mạnh nội tại (đội ngũ, công nghệ, thương hiệu)
- Weaknesses (Điểm yếu): Hạn chế cần khắc phục
- Opportunities (Cơ hội): Xu hướng thị trường, chính sách hỗ trợ
- Threats (Thách thức): Đối thủ, rào cản pháp lý
Bước 2: Xác định mục tiêu chiến lược là gì
Dựa trên phân tích SWOT, đặt ra 3-5 mục tiêu ưu tiên cao nhất. Tránh đặt quá nhiều mục tiêu dẫn đến phân tán.
Nguyên tắc “Một mũi tên trúng đích”: Thà tập trung bắn trúng 1 bia, còn hơn bắn loạn xạ 10 phát không trúng phát nào.
Bước 3: Lựa chọn hướng đi
Đây là bước quan trọng nhất: Chọn cách cạnh tranh. Có 3 chiến lược cơ bản theo Michael Porter:
- Cost Leadership (Dẫn đầu chi phí): Bán rẻ nhất thị trường (VD: Vietjet Air)
- Differentiation (Khác biệt hóa): Tạo giá trị độc nhất (VD: Trung Nguyên Legend)
- Focus (Tập trung): Phục vụ một phân khúc cụ thể (VD: Canifa – thời trang gia đình)
- Lưu ý: Không nên “ngồi giữa hai ghế”, vừa muốn rẻ vừa muốn cao cấp sẽ mất định vị.
Bước 4: Lập kế hoạch chiến lược chi tiết
Chuyển chiến lược thành kế hoạch chiến lược cụ thể với:
- Timeline: Lịch trình từng quý, từng tháng
- KPIs: Chỉ số đo lường (doanh thu, thị phần, NPS…)
- Budget: Phân bổ ngân sách cho từng hoạt động
- Ownership: Ai chịu trách nhiệm từng mục tiêu
Bước 5: Triển khai và đánh giá (Execute & Review)
Chiến lược tốt nhất cũng vô dụng nếu không thực thi. Dưới đây là những điều nhà lãnh đạo cần lưu tâm để đảm bảo chiến lược được triển khai đúng và đủ:
- Họp review định kỳ: Hàng tháng/quý để đánh giá tiến độ
- Điều chỉnh linh hoạt: Thị trường thay đổi thì chiến lược cũng cần pivot
- Gắn KPI với lương thưởng: Để đội ngũ cam kết thực hiện
- Nguyên tắc “Nước chảy đá mòn”: Thực thi kiên trì, đo lường liên tục, điều chỉnh kịp thời.
Sai lầm thường gặp khi xây dựng chiến lược là gì?
Nhầm lẫn chiến lược với mục tiêu
Sai lầm: Nhiều doanh nghiệp tuyên bố “Chiến lược của chúng tôi là đạt 100 tỷ doanh thu”.
Sự thật: Đó là mục tiêu, không phải chiến lược. Chiến lược phải trả lời: “Làm thế nào để đạt 100 tỷ một cách khác biệt với đối thủ?”
Thiếu phân tích thực tế
Nhiều chiến lược được xây dựng dựa trên “cảm tính” hoặc sao chép đối thủ, không dựa trên dữ liệu thực tế về:
- Năng lực nội tại của doanh nghiệp
- Nhu cầu thực sự của khách hàng
- Động thái của đối thủ cạnh tranh
Hệ quả: Chiến lược đẹp trên giấy nhưng không khả thi.
Không gắn kết với thực thi
Sai lầm phổ biến:
- Chiến lược được viết xong rồi “cất vào ngăn kéo”
- Nhân viên không hiểu hoặc không tin vào chiến lược
- Không có KPI cụ thể để đo lường
Giải pháp:
- Truyền thông nội bộ rõ ràng về chiến lược
- Gắn KPI cá nhân với mục tiêu chiến lược
- Review tiến độ định kỳ và điều chỉnh kịp thời
Câu hỏi thường gặp về xây dựng chiến lược
1. Chiến lược có thể thay đổi giữa chừng không?
Có. Chiến lược chỉ thay đổi khi môi trường kinh doanh biến động lớn, lợi thế cạnh tranh mất hiệu lực hoặc mô hình kinh doanh chuyển hướng. Việc thay đổi không phải vì “chán” mà vì chiến lược không còn trả lời đúng câu hỏi cốt lõi: chiến lược là gì và doanh nghiệp đang đi về đâu.
2. Ai là người chịu trách nhiệm xây dựng chiến lược?
Việc xây dựng chiến lược thuộc trách nhiệm của CEO và ban lãnh đạo cấp cao, vì đây là quyết định mang tính định hướng toàn doanh nghiệp. Các phòng ban có thể tham gia cung cấp dữ liệu và phân tích, nhưng quyền phê duyệt chiến lược luôn nằm ở cấp lãnh đạo.
3. Làm sao biết chiến lược hiện tại đang sai?
Một chiến lược sai thường có các dấu hiệu:
- Thị trường mục tiêu không phản hồi tốt
- Hiệu suất thấp dù đội ngũ làm việc chăm chỉ
- Nguồn lực dàn trải, mâu thuẫn ưu tiên
- Không tạo lợi thế cạnh tranh rõ ràng
Khi chiến lược không trả lời được “doanh nghiệp khác biệt ở đâu và vì sao khách hàng phải chọn mình”, đó là lúc cần xem lại chiến lược.
4. Có thể sao chép chiến lược của đối thủ không?
Không nên. Mỗi doanh nghiệp có nguồn lực, văn hóa và mục tiêu khác nhau; sao chép chiến lược khiến tổ chức rơi vào cạnh tranh trực diện và mất lợi thế riêng. Thay vì hỏi “sao chép được không?”, doanh nghiệp nên hỏi chiến lược là gì đối với chính mình dựa trên điểm mạnh độc đáo và nhu cầu thị trường.
Kết luận
Chiến lược là gì? Đó không chỉ là một khái niệm lý thuyết hay văn bản dày cộp, mà là “linh hồn” định hướng mọi quyết định của doanh nghiệp. Trong bối cảnh thị trường Việt Nam ngày càng cạnh tranh khốc liệt, việc hiểu rõ vai trò của chiến lược, biết cách xây dựng chiến lược phù hợp và lập kế hoạch chiến lược chi tiết chính là yếu tố phân định doanh nghiệp “sống còn” hay “phát triển bền vững”.
